واژه حافظه تا حدودی از مد افتاده است  زمانی که می گوییم فلانی دارای حافظه خوبی است ، منظور این است که می تواند به خوبی یاد سپاری کند.  به این ترتیب در باره توانایی شخص در نگهداری ،باز خوانی و شناخت دانش یا مهارت بحث می کنیم و به طور دقیق ، چیزی غیر از فراموشی را مد نظر داریم . فراموشی خیلی هم بد  نیست ؛ زیرا درست نیست که فراگیرندگان سعی کنند هر چیزی را به یاد بسپارند . فقط برخی اطلاعات و برخی تجارب مهم و خوشایندند. تعداد زیادی از آن چه که می شنویم و می بینیم ، جزئی و بی اهمیت است . چیزی که اهمیت دارد ، قابلیت تشخیص درخت از جنگل است . این جاست که معلم نقشی اساسی ایفا می کند و فرا گیرندگان به راهنمایی و تشویق او نیاز دارند.   

مغز انسان:

بخشی از مغز ،که در گیر در کار فرا گیری است ، در حدود دوتا دوازده میلیون سلول دارد . تا به حال پر استعداد ترین افراد فقط 15 % از ظرفیت سلولهای مغزی واقع در بخش یاد گیری را به کار گرفته اند . پس ، می توان گفت که هنوز حد یاد گیری مشخص نیست.

مسئله فراموشی مربوط به ظرفیت مغز نیست . سن نیز عامل مهمی نیست بعضی سلولهای مغزی هر روز می میرند و سلولهای جدیدی هم جایگزین آنها نمی شود با این همه ، مشکلات یاد گیری افراد مسن نتیجه بیماری ، انگیزه ضعیف و تغییرات جسمی است.به غیر از مسئله سالمندی که سبب تنزل کار آیی مغز می شود ، شواهد و مدارک زیادی نشان می دهد که توانایهای مغزی انسان در اثر کاربری افزایش می یابد و در صورت عدم استفاده ، سلولهای مغز هم مانند ماهیچه ها ، تحلیل می روند . همزمان با بلوغ انسان ،ماده چربی سفید رنگی بنام میلین اطراف بافت سلولی رشد می کند . افزایش میلین ضروری است و به یاد گیری کمک زیادی می کند . ((کار نیکو کردن از پر کردن است)) .کار و تمرین زیاد به بلوغ و تکوین مغز کمک می کند پس : بدین طریق ، یاد گیری افزایشی امکان پذیر می شود . البته ممکن است یاد گیری افزایشی روی دهد ، ولی در ذهن اتفاق نمی افتد . چیزی به نام خستگی ذهنی وجود ندارد . این برداشت غلطی است ؛ زیرا تلاش ذهنی زیاد هیچ مشکلی برای مغز ایجاد نمی کند . این برداشت غلطی است ؛ زیرا تلاش ذهنی زیاد مشکلی برای مغز ایجاد نمی کند و جسم که خسته می شود ، نه مغز آن چه احتمال دارد سبب کم کاری مغزمی شود عبارت است :

*خستگی نبود یا کمی علاقه؛

*نبود تمرکز؛

*خستگی عضلات چشمها ، گردن ، شانه وکمر

امکان دارد نتیجه نا راحتی چنان گیج کننده باشد که به دست آوردن تمرکز اضافی محال شود.

انواع حافظه :

بیشتر افراد حافظه را مانند یک انبار می دانند ؛ در حالی که حافظه چیزی بیش از تغییرات الکترو شیمیایی نیست . این تغییرات عصبی ، هم در سیستم عصبی مرکزی بدن و هم در بافتهای عصبی مغز صورت می گیرد . زمانی که چیزی یاد گرفته می شود ، تغییرات فیزیکی در سلولها و بافتهای عصبی پیش می آید . بهتر است از نظر گاه فرآیند تدریس – یادگیری ، بین سه نوع حافظه تفاوت قایل شویم :

1 – حافظه حسی:

هر شخصی ، در احاطه چیزهایی است که سبب جلب توجه او می شود برخی محرکها ضعیف و برخی قوی و بعضی مناسب و برخی نا مناسب اند . حافظه حسی اطلاعات را حد 10 تا 15 ثانیه نگه می دارد اگر این اطلاعات به حافظه کوتاه مدت انتقال داده نشود ، فراموش خواهد شد . حافظه  حسی ما را توانا می سازد قسمتی از اطلاعات را که ممکن است پس از 30 ثانیه فراموش شود ، بلا فاصله پس از شنیدن تکرار کنیم .

2 – حافظه کوتاه مدت :

اطلاعات بر گزیده شده ، از طریق حافظه حسی به حافظه کوتاه مدت منتقل ودر آن جا یک یا دو روز ذخیره می شود . حافظه کوتاه مدت ما را توانا می سازد اطلاعاتی را امروز به یاد ، نه در هفته آینده . واقعیت های موجود در حافظه کوتاه مدت مهم اند . معنایی موجود هم در حافظه بلندی مدت مهم اند.

3- حافظه بلند مدت :

اطلاعات اندکی از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت منتقل می شود . ظرفیت حافظه بلند مدت نا محدود است و می توان اطلاعات را به طور نا محدود ی نگهداری کند هر چیزی که می دانیم ، ودر مدت آن بیش از دو روز باشد ، مدیون حافظه بلند مدت است . همه تجارب و باور های ما به حافظه بلند مدت وابسته است .  برای بیرون کشیدن اطلاعات از حافظه بالند مدت باید تلاش کنیم اطلاعاتی که در که در حافظه بلند مدت هست ، فراموش نمی شود ؛ فقط در این میان دشواری دسترسی وجود دارد . مربیان و معلمان دارای 2 مسئولیت اند . آنان باید فراگیرندگان را به توجهکردن فرا بخوانندپس آنان را یاری کند نکات کلیدی را از میان اطلاعات موجود در حافظه کوتاه مدت ؛ به بلند مدت منتقل کنند . آثار ارنست لودویگ مبین این است که اگر معلمی طی تدریس 30 دقیقه ای خود نکات زیادی به دانش آموزان ارائه دهد فقط 20 نفر از دانش آنان موفق خواهند شد . نکته های موجود را به حافظه کوتاه مدت منتقل کنند . از آن 20 نفر هم فقط 6 یا 7 نفر ، نکته های موجود در حافظه کوتاه مدت را به حافظه بلند مدت انتقال خواهند داد .

اگر همان نکته های درسی 2 تا 4 هفته بعد دوباره ارائه شود . نتایج بهتری به دست خواهد آمد در واقع ، نکته هایی که در حافظه بلند مدت ذخیره می شود به دوبرابر خواهد رسید . لودویگ اظهار داشته است که فعال نگهداشتن حافظه بلند مدت حایز اهمیت است ؛ در غیر اینصورت ، حافظه حسی بیش از حد تحریک می شود و یادگیرندگان به اطلاعات خارج از موضوعات درسی توجه خواهد کرد نتیجه روشن است ؛ مربیان و معلما ن باید گامهای زیر را بردارند:

*حافظه حسی را تحریک کنند و فعال نگه دارند . جلب توجه یاد گیرندگان کافی نیست ،باید به خوبی مراحل کار دریافت اطلاعات را حفظ کرد.

*از ورود نکته های کلیدی درسی از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت اطمینان یابند اگر برخی نکته های درسی به حافظه بلند مدت راه نیافته باشد ،ضروری است که برای انتقال ،اقدام جدی صورت گیرد.

* بر انتقال اطلاعات از حافظه حسی به حافظه کوتاه مدت و از آن به حافظه بلند مدت تاکید ورزند . این امر از طریق تکرار و تاکید بر نکته های کلیدی و با استفاده از فنون آموزشی مقدور است . در عین حال ، برای انتقال اطلاعات از حافظه ای به حافظه دیگر ، حدی وجود دارد . حافظه تصویری:

برخی افراد دارای حافظه تصویری اند از نظر واژه شناسی ، حافظه تصویری همان ((تصویر سازی پسین ))است . یعنی تصویری که پس از حذف تصویر واقعی در ذهن ساخته می شود . بر این اساس ، هر فردی پس از آن که به یک عکس یا یک صفحه از یک کتاب نگاه کرد ، می تواند آن چه را که دیده است ، به صورت تصوری توصیف کند . در واقع ،آن فرد می تواند عکس یا مطالب کتاب را به طور ذهنی بر رسی و اطلاعات جدیدی دریافت کند . برخی افراد می توانند کار را با خلاصه های درسی انجام دهند . تصویر سازی یا تصویر سازی ذهنی ،بیش از بزرگسالان ، در بین کودکان رایج است . کسانی که به آسیب مغزی دچار شده اند هم ،می توانند به پس تصویر سازی ذهنی بپردازند . این توانایی ، روشن کننده کار کرد غیر طبیعی مغز است . در عین حال ممکن است افراد متبحر وسالم هم دارای چنین خصیصه ای باشند . حدود 10 % از کودکان در نقطه اوج بلوغ دارای حافظه تصویری اند و در حدود 2 % از بزرگسالان این توانایی را دارند . اگر همه کار اموزان و دانش آموزان دارای چنین مهارتی باشند ، یا د گیری ساده تر خواهد شد. ولی عده بسیار کمی از متخصصان اموزش دوست دارند این قضاوت را پایه ای برای ارائه آموزش های متمایز قرار دهند .

موجود بودن و قابلیت دسترسی :

امکان ندارد اطلاعاتی را که فرا نگرفته ایم ، به یاد بسپاریم .زمانی که آموزشی اجرا می شود تسلط یابی به صورت زیر طرح می گردد :

موجود بودن :

دانش و مهارت باید در مغز یا سیستم عصبی ذخیره شود . در غیر اینصورت ، در حافظه چیزی نخواهد بود

قابلیت دسترسی :

زمانی که چیزی موجود باشد ، دشواری دستیابی به آن هم طرح می شود . گاه مسئله این است که فرد می گوید : می دانم سر زبانم هست ؛ مشکل او در فراخوانی اطلاعات به ذهن است تمیز قایل شدن بین دو مورد بالا حیاتی است . نظر بر این است که نخست معلم باید از موجود بودن اطلاعات و قابلیت دسترسی ، نباید به سادگی گذشت ، تمرین ، تشبت و باز خورد از کار یاد سپاری و بازیافت اطلاعات حیاتی است.

تاکتیک های یاد سپاری:

مربیان و معلمان می توانند فراگیرندگان را در یاد سپاری کمک کنند . بدین منظور ، برای ارائه مطلوب دانش و دسترسی پذیری به آن ، تدارک بیند . روش سنجش هم باید در طرح ملحوظ شود . منطقی نیست یادگیرندگان را ، از راههایی که نتوانند اطلاعات را به حافظه فراخوانند وآن را انتقال دهند بیازماییم . در نظر بگیریید که کار آموزان به صورت نظری نحوه استفاده ماشین حساب را یاد بگیرند . منصفانه نیست که در آزمون ، از آنان بخواهیم نحوه استفاده از ماشین حساب را به صورت عملی توضیح دهند گفتنی است که مهارت نظری یا توانایی دانش ، با توانایی عملی یا مهارتی متفاوت است .

 در جدول 3 -2 تاکتیک هایی برای یاد سپاری ارائه شده است . نکات مهمی در این زمینه به معلمان و مربیان ارائه شود ، زیاد نیست و تعدادی از آنها عبارت است از :

*اطلاعات باید برای یاد گیرنده معنا دار باشد . یاد سپاری اطلاعات یا مواد آموزشی بی معنا و مفهوم دشوار است .

* ترتیب و الگو ضروری است . اطلاعات سازمان دهی شده و الگو دار برای یاد گیری ساده تر است .

*اطلاعاتی مناسب و با ارزش آسانتر یاد گرفته و به ذهن سپرده شوند.

*یاد سپاری اطلاعات روشن و واضح ، خلاق و اغراق آمیز ، آسان است .

* اطلاعاتی که مرور و ثبت می شود ، راحت تر از اطلاعاتی که فقط یک بار ارائه می گردد ، و یاد سپرده می شوند .

نمی توان گفت این تاکتیکهای ارائه شده جدید ، اثر بخش و کار آمدند . یاد سپاری در طی زمان تغییر می کند . در شرایط معمول ، فراگیرندگان اطلاعاتی را که به ترتیب زیر ارائه می شود ، به خوبی به یاد می سپارند .

·       اطلاعاتی که در آغاز درس ارائه می شود؛

·         اطلاعاتی که در بخش پایانی درس ارائه می شود ؛

·         اطلاعاتی که با تکرار ؛باز خورد ،درک و فهم ، یاد یارها و ... عرضه می گردند.